Thuế GTGT cho doanh nghiệp vừa và nhỏ hướng dẫn chi tiết 2024

Thuế Giá Trị Gia Tăng là gì? Doanh nghiệp có cần quan tâm?

Thuế GTGT (VAT) là một loại thuế gián thu, áp dụng trên giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ tại từng khâu sản xuất, lưu thông tới tiêu dùng cuối cùng. Đây là sắc thuế phổ biến tại Việt Nam cũng như nhiều quốc gia, góp phần quan trọng vào nguồn thu ngân sách nhà nước và công bằng trong chi tiêu xã hội.

• Doanh nghiệp vừa và nhỏ, hộ kinh doanh cá thể chỉ cần kinh doanh hàng hóa, dịch vụ thuộc đối tượng chịu thuế hoặc nhập khẩu hàng hóa là người nộp thuế GTGT.
• Mỗi hóa đơn bán hàng, cung cấp dịch vụ đều có thể liên quan đến thuế GTGT – dù bạn là doanh nghiệp bán sỉ, lẻ, dịch vụ kỹ thuật hay các lĩnh vực truyền thống.
• Việc thực hiện đúng nghĩa vụ thuế GTGT giúp xây dựng uy tín, nâng cao năng lực tài chính, thuận lợi khi vay vốn, gọi đầu tư hoặc mở rộng quy mô.

Thuế GTGT không chỉ là khoản “phải nộp”, mà là chỉ số phản ánh sự chuyên nghiệp và hợp pháp hóa của doanh nghiệp bạn trên thị trường.

Phạm vi điều chỉnh và đối tượng chịu thuế GTGT

Đối tượng áp dụng

Luật Thuế GTGT 13/2008/QH12 quy định rõ đối tượng áp dụng và chịu thuế:

• Hàng hóa, dịch vụ sử dụng cho sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng tại Việt Nam là đối tượng chịu thuế GTGT (trừ những trường hợp đặc biệt không chịu thuế ở Điều 5 của Luật).
• Người nộp thuế là tổ chức, cá nhân sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ chịu thuế GTGT và người nhập khẩu hàng hóa chịu thuế GTGT.

Đối tượng không chịu thuế

Không phải hàng hóa, dịch vụ nào cũng phải nộp GTGT. Một số nhóm hàng, dịch vụ đặc biệt được miễn thuế hoặc không thuộc diện chịu thuế GTGT, ví dụ:

• Sản phẩm nông nghiệp, thủy sản chưa qua chế biến hoặc chỉ sơ chế thông thường.
• Bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm học sinh, vật nuôi và cây trồng.
• Dịch vụ giáo dục, y tế, văn hóa phúc lợi xã hội, các hoạt động phục vụ công cộng.
• Máy móc, thiết bị, vật tư nhập khẩu phục vụ nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ… (chi tiết xem tại Điều 5 Luật Thuế GTGT).
• Hàng hóa, dịch vụ của cá nhân kinh doanh có thu nhập bình quân tháng thấp hơn mức lương tối thiểu chung.

Mẹo nhỏ: Để tránh nhầm lẫn và tối ưu hóa chi phí thuế, hãy xác định thật kỹ liệu hàng hóa/dịch vụ của bạn có thuộc trường hợp được miễn, không chịu thuế GTGT không. Khi giao dịch, hãy lưu ý kiểm tra văn bản hướng dẫn mới nhất vì phạm vi miễn thuế có thể thay đổi theo từng giai đoạn.

Giá tính thuế và thuế suất thuế GTGT: Những điều cần nhớ

Giá tính thuế như thế nào?

• Với hàng hóa, dịch vụ bán ra: Giá bán chưa có thuế GTGT là căn cứ tính thuế.
• Với hàng nhập khẩu: Giá nhập khẩu tại cửa khẩu cộng với thuế nhập khẩu (nếu có) và thuế tiêu thụ đặc biệt (nếu có).
• Hàng hóa biếu, tặng, trao đổi: Lấy giá trị tương đương với sản phẩm cùng loại tại thời điểm phát sinh.
• Dịch vụ cho thuê tài sản: Tính dựa trên số tiền thuê chưa có thuế GTGT; nếu trả trước hoặc trả nhiều kỳ, số tiền đó vẫn là căn cứ.
• Kinh doanh bất động sản: Tính theo giá bán chưa bao gồm GTGT (trừ các khoản chuyển quyền sử dụng đất hoặc tiền thuê đất nộp ngân sách).
• Hoạt động nhận hoa hồng đại lý, môi giới: Thuế tính trên tiền hoa hồng nhận được chưa có thuế GTGT.

Tip nhanh:
Giá chưa có VAT = Giá thanh toán / [1 + Thuế suất (%)]
Sử dụng công thức này để xác định chính xác giá trị trước thuế GTGT khi đã biết giá thanh toán và thuế suất, tránh nhầm lẫn trong kê khai hóa đơn hoặc hạch toán chứng từ.

Các mức thuế suất – Phân loại cho đúng, nộp thuế hiệu quả

• 0%: Áp dụng cho hàng hóa xuất khẩu, vận tải quốc tế và một số dịch vụ đặc biệt (với điều kiện xuất khẩu).
• 5%: Các mặt hàng thiết yếu như nước sạch, phân bón, thuốc phòng trừ sâu bệnh, thiết bị y tế, sách, thiết bị sản xuất giáo dục, sản phẩm sơ chế từ nông-lâm-thủy sản, thực phẩm tươi sống…
• 10%: Áp dụng cho hầu hết hàng hóa, dịch vụ không thuộc hai nhóm trên.

Bí quyết: Nhiều doanh nghiệp nhỏ thường “đánh đồng” thuế suất 10% là mặc định cho mọi dịch vụ, sản phẩm. Tuy nhiên, nếu hàng hóa của bạn thuộc nhóm thuế suất 5% hoặc 0% mà áp dụng nhầm 10%, doanh nghiệp sẽ tự làm tăng chi phí cho chính mình và thậm chí gặp rủi ro về pháp lý.

Phương pháp tính thuế GTGT & lựa chọn phù hợp với từng loại hình doanh nghiệp

Phương pháp khấu trừ thuế

• Áp dụng cho các doanh nghiệp, hộ kinh doanh thực hiện đầy đủ chế độ kế toán, hóa đơn và đăng ký nộp thuế theo phương pháp khấu trừ.
• Cách tính:
  Thuế GTGT phải nộp = Thuế GTGT đầu ra – Thuế GTGT đầu vào được khấu trừ
• Phù hợp với các doanh nghiệp có quy mô trung bình trở lên, hoặc muốn tận dụng tối đa quyền khấu trừ VAT đầu vào (chi phí đầu vào lớn).
• Yêu cầu hóa đơn đầu vào và đầu ra đều phải đúng chuẩn và lưu vết giao dịch rõ ràng.

Phương pháp trực tiếp trên giá trị gia tăng

• Phù hợp với hộ kinh doanh nhỏ, doanh nghiệp có doanh thu thấp, chưa thực hiện đầy đủ chế độ kế toán, hóa đơn, chứng từ.
• Cách tính:
  Thuế GTGT phải nộp = Giá trị gia tăng của hàng hóa, dịch vụ x Thuế suất GTGT
  Giá trị gia tăng = Giá bán ra – Giá mua vào.
• Trong một số ngành đặc biệt như mua bán vàng, bạc, đá quý hoặc doanh nghiệp, cá nhân nước ngoài không có cơ sở thường trú tại Việt Nam có phát sinh doanh thu nhưng chưa thực hiện đúng chế độ kế toán, đây là phương pháp bắt buộc.

Lời khuyên: Việc áp dụng đúng phương pháp không chỉ đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật, còn giúp tối ưu chi phí thuế. Hãy cân nhắc doanh thu, đặc điểm ngành nghề và nguồn chi phí đầu vào để lựa chọn phù hợp nhất với doanh nghiệp mình.

Khấu trừ, hoàn thuế GTGT: Lợi ích và lưu ý

Được khấu trừ – Ai hưởng lợi?

Chỉ các doanh nghiệp/hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp khấu trừ mới được khấu trừ thuế GTGT đầu vào (đã trả khi mua hàng hóa, dịch vụ). Đối với doanh nghiệp có nhiều chi phí đầu vào, quyền khấu trừ này giúp giảm đáng kế số tiền phải nộp.

• Thuế GTGT đầu vào sử dụng cho sản xuất, kinh doanh hàng hóa/dịch vụ chịu thuế được khấu trừ toàn bộ.
• Nếu cùng lúc phục vụ cả hàng hóa chịu thuế và không chịu thuế thì chỉ được khấu trừ phần GTGT đầu vào dùng cho hàng hóa/dịch vụ chịu thuế.
• Thuế GTGT đầu vào của tài sản cố định dùng chung nhiều mục đích (một phần cho sản phẩm không chịu thuế) vẫn được khấu trừ toàn bộ.

Hoàn thuế – Khi nào được nhận lại tiền thuế?

• Doanh nghiệp nộp thuế theo khấu trừ GTGT nhưng trong ba tháng liên tục trở lên chưa khấu trừ hết thuế đầu vào sẽ được hoàn lại khoản thuế này.
• Các dự án đầu tư mới, trong giai đoạn đầu tư có số thuế GTGT đầu vào sử dụng cho đầu tư chưa được khấu trừ hết, với số tiền còn lại từ 200 triệu đồng trở lên, cũng được hoàn thuế.
• Hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu có số thuế GTGT đầu vào chưa được khấu trừ từ 200 triệu đồng trở lên trong tháng nào thì được hoàn ngay tháng đó.

Bí quyết thực tế: Nếu doanh nghiệp bạn thường xuyên xuất khẩu hoặc đầu tư mở rộng, chủ động theo dõi số dư thuế GTGT đầu vào chưa khấu trừ để kịp thời lập hồ sơ hoàn thuế; nhờ đó không bị chôn vốn lâu dài và cải thiện dòng tiền hoạt động kinh doanh.

Yêu cầu về hóa đơn & chứng từ: Cẩn thận từng chi tiết nhỏ!

• Mọi hoạt động mua bán hàng hóa, dịch vụ chịu thuế đều phải có hóa đơn, chứng từ hợp lệ. Đối với phương pháp khấu trừ, buộc phải sử dụng hóa đơn GTGT.
• Hóa đơn phải ghi đầy đủ các chỉ tiêu, kể cả các khoản phụ thu, phí (nếu có). Nếu hóa đơn không ghi rõ số thuế GTGT, thì cơ quan thuế sẽ tính dựa trên tổng giá trị thanh toán nhân với thuế suất tương ứng.
• Đối với số tiền thanh toán trên 20 triệu đồng, phải thực hiện qua ngân hàng, ngoại trừ mua lẻ từng lần trị giá nhỏ.
• Chứng từ xuất khẩu phải đủ hợp đồng, hóa đơn, chứng từ thanh toán qua ngân hàng, tờ khai hải quan để đủ điều kiện khấu trừ và hoàn thuế.

Kinh nghiệm thực chiến: Việc sai sót hóa đơn, chứng từ – dù nhỏ – có thể cản trở khấu trừ, hoàn thuế hoặc khiến bạn phải nộp bù số tiền thuế lớn, thậm chí bị xử phạt. Hãy tập thói quen kiểm tra kỹ lưỡng hóa đơn đầu ra, chứng từ đầu vào ngay sau phát sinh nghiệp vụ kinh tế.

So sánh nhanh: Doanh nghiệp vừa và nhỏ chọn phương án nào tối ưu?

• Doanh nghiệp nhỏ, hộ kinh doanh đơn giản (không phát sinh nhiều chi phí đầu vào, chưa đủ hệ thống kế toán):
  • Chọn phương pháp tính trực tiếp: thủ tục đơn giản, giảm áp lực về chi tiết hóa đơn, nhưng không khấu trừ được thuế đầu vào.
• Doanh nghiệp vừa, có khả năng kiểm soát kế toán, hóa đơn (chuẩn bị phát triển, mở rộng, hợp tác với đối tác lớn):
  • Chọn phương pháp khấu trừ: cần kiểm soát hóa đơn-chứng từ tốt nhưng bù lại giảm chi phí nhờ được khấu trừ thuế đầu vào, thuận tiện hoàn thuế khi phát sinh xuất khẩu hoặc dự án đầu tư lớn.

Mỗi doanh nghiệp có đặc thù riêng, nhưng nếu muốn phát triển quy mô, minh bạch tài chính và dễ dàng tiếp cận vốn vay, việc đầu tư xây dựng hệ thống kế toán – hóa đơn bài bản để áp dụng phương pháp khấu trừ là lựa chọn lâu dài và an toàn.

Một số tình huống thực tế – Chia sẻ kinh nghiệm quản trị thuế GTGT từ chuyên gia

• Trường hợp 1: Một hộ kinh doanh chuyển dần sang mô hình doanh nghiệp vừa, bắt đầu phát sinh nhiều chi phí đầu tư ban đầu (mua sắm thiết bị, máy móc, đầu tư nhà xưởng…). Nếu chỉ áp dụng phương pháp trực tiếp, sẽ không được khấu trừ VAT chi phí đầu vào, làm tăng tổng chi phí đầu tư. Do đó, doanh nghiệp nên chuyển sang áp dụng khấu trừ thuế càng sớm càng tốt.
• Trường hợp 2: Doanh nghiệp xuất khẩu hàng hóa sang nước ngoài, tích lũy số thuế GTGT đầu vào chưa khấu trừ lớn. Nếu không chủ động thực hiện thủ tục hoàn thuế hoặc thiếu hồ sơ hợp lệ (chứng từ ngân hàng, hợp đồng, hóa đơn…), khoản thuế này sẽ bị treo lâu dài, tạo gánh nặng dòng tiền cho doanh nghiệp.
  

  Lời khuyên thực tế: Luôn lưu trữ song song hồ sơ giấy và file điện tử, thường xuyên đối chiếu số dư thuế và nhờ kế toán chuyên trách rà soát giúp trước khi nộp hồ sơ hoàn thuế.

• Trường hợp 3: Doanh nghiệp chuyển nhượng bất động sản nhưng nhầm lẫn giữa thuế suất áp dụng và khoản tiền liên quan đến chuyển quyền sử dụng đất. Việc xác định đúng đối tượng tính thuế và miễn thuế cho từng khoản sẽ giúp tiết kiệm đáng kể chi phí thuế và phòng tránh rủi ro bị truy thu hoặc phạt chậm nộp.
  

  Mẹo cho bạn: Tham khảo trực tiếp chuyên gia hoặc đơn vị kế toán thuế uy tín về từng thương vụ đặc thù, vì các quy định liên quan đến bất động sản rất dễ bị diễn giải nhầm lẫn!

Làm sao cập nhật, tuân thủ chính sách thuế luôn thay đổi?

Luật Thuế GTGT và các văn bản hướng dẫn liên tục được cập nhật, bổ sung cho phù hợp thực tiễn và hội nhập quốc tế. Để không bị “tụt hậu” và tránh tổn thất không đáng có, doanh nghiệp vừa và nhỏ, hộ kinh doanh cần:

• Thường xuyên theo dõi các thông báo, hướng dẫn mới từ Cục Thuế địa phương hoặc Bộ Tài chính.
• Đầu tư vào hệ thống kế toán, cập nhật hóa đơn điện tử để thuận tiện theo dõi, kiểm tra chứng từ.
• Tham vấn ý kiến các chuyên gia/kế toán dày dặn kinh nghiệm khi phát sinh các giao dịch phức tạp hoặc trường hợp mới chưa có tiền lệ.
• Chủ động chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, chứng từ và lưu trữ theo thời gian quy định để sẵn sàng khi cơ quan thuế kiểm tra.

Hãy xem việc tuân thủ thuế như một phần không thể thiếu trong chiến lược vững bền của doanh nghiệp – Bởi chậm trễ hoặc chủ quan, sơ xuất nhỏ hôm nay có thể gây tổn thất lớn về tài chính hoặc uy tín trong tương lai.

Cùng đồng hành, chia sẻ và phát triển bền vững

Kinh doanh không chỉ dừng lại ở con số lợi nhuận trước mắt mà còn là sự minh bạch, bền vững và khả năng phát triển lâu dài. Đối với mỗi doanh nghiệp vừa, nhỏ hay hộ kinh doanh cá thể, chủ động tìm hiểu kỹ lưỡng, cập nhật và tuân thủ các quy định về thuế GTGT không chỉ giúp yên tâm trước những thay đổi chính sách mà còn tăng sức cạnh tranh trên thị trường hiện đại.

Đừng ngại tìm đến sự tư vấn từ các chuyên gia hoặc đơn vị dịch vụ chuyên nghiệp khi cần thiết. Sự hỗ trợ kịp thời sẽ giúp bạn tránh được các sai sót không đáng có, tối ưu hóa nguồn vốn và để lại ấn tượng tốt đẹp với đối tác, khách hàng và cơ quan quản lý.

Mỗi bước đi vững chắc về thuế là một bước gần hơn đến thành công bền vững, góp phần xây dựng cộng đồng doanh nghiệp Việt ngày càng minh bạch, chuyên nghiệp và hiện đại.

Bạn hãy thường xuyên cập nhật các thông tin, chính sách thuế mới nhất cũng như các tư vấn giá trị từ đội ngũ chuyên gia của Kế toán Thuế Online (KTO) tại website Kế toán Thuế Online và Facebook KTO để không bỏ lỡ những cập nhật hữu ích nhất cho doanh nghiệp của mình.

Nguồn tham khảo

• Luật số 13/2008/QH12 của Quốc hội: Luật Thuế giá trị gia tăng
• Các văn bản hướng dẫn, bổ sung, sửa đổi liên quan do Bộ Tài chính, Tổng cục Thuế ban hành
• Website Cục Thuế địa phương, Bộ Tài chính